Viêm tai giữa là một trong những bệnh lý tai mũi họng phổ biến nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trong độ tuổi từ 6 tháng đến 3 tuổi. Khi trẻ bị viêm tai giữa, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến thính lực và sự phát triển của trẻ. Vậy làm thế nào để nhận biết, phòng ngừa và điều trị viêm tai giữa hiệu quả cho trẻ? Bài viết dưới đây sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về căn bệnh này.
Viêm tai giữa ở trẻ nhỏ là gì?
Viêm tai giữa là tình trạng nhiễm trùng xảy ra tại khoang tai giữa – khu vực nằm phía sau màng nhĩ. Khi trẻ mắc bệnh này, tai giữa có thể tích tụ mủ, tạo áp lực lên màng nhĩ khiến trẻ cảm thấy đau nhức và có thể ảnh hưởng đến khả năng nghe. Tình trạng viêm tai giữa có thể được phân loại thành ba dạng chính: viêm tai giữa cấp và viêm tai giữa mạn tính. Mặc dù có mối liên hệ nhất định, mỗi thể bệnh lại có đặc điểm riêng biệt.
Viêm tai giữa cấp mủ
Dạng này thường gặp ở trẻ nhỏ và diễn tiến qua ba giai đoạn rõ rệt:
- Giai đoạn sung huyết: Tai giữa bắt đầu bị viêm, nhưng chưa xuất hiện mủ. Màng nhĩ có thể đỏ, mất độ trong, và bắt đầu sưng nhẹ.
- Giai đoạn ứ mủ: Mủ bắt đầu tích tụ phía sau màng nhĩ, khiến màng nhĩ đổi sang màu xám đục, phồng lên và che mất các mốc giải phẫu thông thường khi soi tai. Màng nhĩ lúc này căng, gây đau và sốt cao.
- Giai đoạn vỡ mủ: Khi áp lực trong tai quá lớn, màng nhĩ có thể bị thủng, mủ chảy ra ngoài qua ống tai. Trẻ lúc này thường cảm thấy đỡ đau hơn, sốt hạ. Mủ ban đầu thường loãng, có màu vàng chanh, sau đó đặc dần và chuyển thành mủ nhầy. Khám tai thấy màng nhĩ có lỗ thủng, ẩm ướt và mủ chảy qua lỗ này.
Viêm tai giữa mạn tính
Viêm tai giữa mạn tính là tình trạng viêm tai kéo dài liên tục trên 3 tháng, thường kèm theo hiện tượng chảy mủ tai qua màng nhĩ, dù đã được can thiệp điều trị trước đó. Mủ có thể thoát ra ngoài qua lỗ thủng trên màng nhĩ hoặc thông qua ống dẫn lưu (ống thông khí) đã được đặt từ trước. Nếu không được kiểm soát hiệu quả, tình trạng viêm mạn tính này có thể dẫn đến tổn thương nghiêm trọng và thủng màng nhĩ vĩnh viễn, ảnh hưởng đến thính lực của trẻ.
Nguyên nhân gây viêm tai giữa ở trẻ nhỏ
Viêm tai giữa là bệnh lý thường gặp ở trẻ em, đặc biệt phổ biến trong giai đoạn từ 3 tháng đến khoảng 8 tuổi, với tỷ lệ tái phát khá cao – khoảng 1/4 số trẻ sẽ mắc nhiều lần. Căn nguyên chính gây bệnh thường đến từ sự xâm nhập của vi khuẩn, virus, hoặc kết hợp cả hai.
Nhiễm trùng do vi khuẩn và virus
Một số loại vi khuẩn thường gặp nhất gây viêm tai giữa bao gồm Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, và Moraxella catarrhalis. Ngoài ra, virus gây cảm lạnh hoặc cúm cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến nhiễm trùng ở tai giữa.
Trẻ em thường bị nhiễm trùng đường hô hấp trên vào mùa lạnh, từ đó dễ dẫn đến viêm tai giữa – nhất là khi cơ thể trẻ chưa có đủ khả năng đề kháng chống lại các tác nhân gây bệnh.
Cấu tạo tai chưa phát triển hoàn chỉnh
Hệ thống tai của trẻ nhỏ, bao gồm tai ngoài, tai giữa và tai trong, vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện. Tai giữa – nơi diễn ra các phản ứng viêm – là một khoang nhỏ nằm phía sau màng nhĩ và chứa ba xương nhỏ chịu trách nhiệm truyền âm thanh.
Ở trẻ, vòi nhĩ (ống nối tai giữa với vùng họng) ngắn hơn, thẳng hơn và hẹp hơn so với người lớn, khiến vi khuẩn và dịch nhầy dễ đi từ mũi họng vào tai giữa và khó thoát ra ngoài. Khi vòi nhĩ bị tắc nghẽn, dịch bị ứ đọng có thể tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, gây viêm.
Ngoài ra, mô VA (VA – còn gọi là amidan vòm) ở vùng mũi họng của trẻ nhỏ nếu quá phát có thể cản trở hoạt động của vòi nhĩ, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng tai.
Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh
- Độ tuổi: Trẻ từ 6 tháng đến 2 tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao nhất do hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ.
- Yếu tố di truyền: Gia đình có người từng mắc viêm tai giữa cũng làm tăng khả năng trẻ bị bệnh.
- Dị ứng: Các phản ứng dị ứng làm sưng viêm mô mũi họng, ảnh hưởng đến chức năng vòi nhĩ, tạo điều kiện cho dịch ứ đọng trong tai giữa.
- Bệnh lý nền: Những trẻ mắc các bệnh mạn tính, đặc biệt là các rối loạn miễn dịch hoặc bệnh hô hấp như hen suyễn, viêm xoang, hoặc xơ nang, có nguy cơ cao bị viêm tai giữa kéo dài hoặc tái phát nhiều lần.
Những dấu hiệu nhận biết viêm tai giữa ở trẻ nhỏ
Khi trẻ mắc viêm tai giữa, cơ thể thường xuất hiện một loạt biểu hiện đặc trưng mà cha mẹ có thể dễ dàng quan sát nếu để ý kỹ. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Sốt từ nhẹ đến cao, đôi khi nhiệt độ có thể vượt 39°C.
- Trẻ bỏ bú, ăn uống kém hoặc tỏ ra không còn hứng thú với bữa ăn như thường lệ.
- Đau tai: Trẻ lớn có thể tự mô tả cảm giác đau, trong khi trẻ nhỏ thường thể hiện bằng cách dụi tai, kéo tai hoặc khóc quấy.
- Thay đổi hành vi: Trẻ dễ cáu kỉnh, khó ngủ, hay thức giấc giữa đêm và có biểu hiện mệt mỏi, bứt rứt.
- Một số trẻ có thể bị nôn hoặc tiêu chảy, do ảnh hưởng toàn thân từ nhiễm trùng.
- Chảy dịch hoặc mủ từ tai, thường là dấu hiệu cho thấy màng nhĩ đã bị thủng do áp lực trong tai giữa.
- Phản ứng kém với âm thanh, có thể là dấu hiệu sớm của suy giảm thính lực tạm thời.
- Đau đầu hoặc cảm giác ù tai, đặc biệt khi trẻ than mệt hoặc ôm đầu liên tục.
Các biểu hiện này thường khởi phát khá sớm và dễ nhận ra. Vì vậy, nếu phụ huynh quan sát thấy trẻ có những thay đổi bất thường, đặc biệt là hành vi liên quan đến tai và thính giác, nên đưa trẻ đến bác sĩ để được thăm khám kịp thời.
Viêm tai giữa ở trẻ có nguy hiểm không?
Ở trẻ nhỏ, các dấu hiệu viêm tai giữa thường không rõ ràng và dễ bị hiểu nhầm với các bệnh lý khác. Bệnh có thể diễn biến nặng hơn sau khoảng 2 – 3 ngày. Lúc này, áp lực trong tai giữa tăng cao khiến màng nhĩ bị thủng, dẫn đến hiện tượng mủ chảy ra ngoài qua ống tai – gọi là giai đoạn viêm tai giữa vỡ mủ.
Khi dịch mủ thoát ra ngoài, trẻ có thể giảm cảm giác đau tai và bớt sốt, ít quấy khóc hơn. Điều này dễ khiến phụ huynh lầm tưởng bệnh đã thuyên giảm. Tuy nhiên, thực tế đây là dấu hiệu cho thấy bệnh đã chuyển sang thể mạn tính, với nguy cơ tái phát thường xuyên và ảnh hưởng đến chức năng nghe của trẻ.
Trong trường hợp không được điều trị đúng cách, viêm tai giữa vỡ mủ có thể kéo dài, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm tai giữa mạn tính, viêm tai – xương chũm, và thậm chí là biến chứng nội sọ đe dọa tính mạng.
Hướng dẫn điều trị viêm tai giữa ở trẻ theo từng giai đoạn
Việc điều trị viêm tai giữa ở trẻ em cần dựa vào thể bệnh cụ thể, vì mỗi giai đoạn và mức độ nặng của viêm tai giữa sẽ có hướng xử lý khác nhau. Về cơ bản, bệnh được chia làm hai nhóm chính: viêm tai giữa cấp và viêm tai giữa mạn tính.
Điều trị viêm tai giữa cấp tính
Dạng cấp tính thường xảy ra ở trẻ nhỏ và có liên quan đến các bệnh viêm đường hô hấp trên như viêm amidan, viêm họng, hoặc viêm VA. Tùy theo tiến triển của bệnh, việc điều trị sẽ thay đổi theo từng giai đoạn. Lúc này cha mẹ cần:
- Vệ sinh tai hàng ngày
- Theo dõi sự phục hồi của màng nhĩ
- Tiếp tục dùng kháng sinh nếu có nhiễm khuẩn
- Điều trị các bệnh tai – mũi – họng kèm theo
Điều trị viêm tai giữa mạn tính
Viêm tai giữa mạn được xác định khi tình trạng chảy mủ kéo dài trên 6 tuần. Dạng bệnh này phức tạp hơn, có thể xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn, và có nguy cơ gây giảm thính lực lâu dài hoặc điếc nếu không được điều trị đúng cách.
Trường hợp mạn tính có mủ nhầy (không tổn thương xương): Mủ thường đặc, chảy từng đợt hoặc kéo dài, có thể gây viêm ống tai ngoài, xơ hóa màng nhĩ, suy giảm thính lực. Điều trị bao gồm:
- Rửa tai thường xuyên
- Nhỏ thuốc kháng sinh, chống viêm tại chỗ
- Giải quyết các nguyên nhân nền như nạo VA, cắt amidan nếu cần
Trường hợp mạn tính có tổn thương xương: Đây là thể nặng và nguy hiểm nhất, có thể gây tiêu xương, viêm xương chũm, hoặc lan sang não gây viêm màng não, áp xe nội sọ. Cách điều trị chủ yếu là:
- Phẫu thuật để loại bỏ tổn thương và dẫn lưu mủ
- Vá màng nhĩ và phục hồi khả năng nghe
- Điều trị toàn diện các vấn đề tai – mũi – họng liên quan
Những điều cha mẹ cần lưu ý khi chăm sóc trẻ bị viêm tai giữa
Khi trẻ mắc viêm tai giữa, việc chăm sóc đúng cách tại nhà đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ điều trị và phòng ngừa biến chứng. Dưới đây là những hướng dẫn quan trọng mà phụ huynh nên ghi nhớ:
Làm sạch tai đúng cách
Nếu tai bé có hiện tượng chảy dịch hoặc mủ, cha mẹ nên dùng bông tăm khô và sạch thấm nhẹ bên ngoài, tuyệt đối không ngoáy sâu vào trong tai để tránh gây tổn thương màng nhĩ hoặc làm nhiễm trùng nặng hơn.
Vệ sinh mũi thường xuyên
Tình trạng viêm tai giữa thường đi kèm với viêm mũi họng. Vì vậy, nên nhỏ nước muối sinh lý và hút mũi cho trẻ đều đặn để giúp làm sạch dịch nhầy, cải thiện thông thoáng đường thở và hỗ trợ quá trình hồi phục.
Giữ gìn vệ sinh răng miệng
Đối với trẻ nhỏ, cha mẹ nên lau sạch vùng miệng và lưỡi sau khi ăn. Trẻ lớn có thể súc miệng bằng nước muối loãng để ngăn vi khuẩn xâm nhập từ miệng lên tai giữa thông qua vòi nhĩ.
Chế độ ăn uống phù hợp
Khi đang bị viêm tai, bé thường cảm thấy đau khi nuốt. Vì thế, cha mẹ nên chuẩn bị các món mềm, dễ ăn như cháo, súp hoặc các loại bánh mềm để giúp bé hấp thu dinh dưỡng mà không bị khó chịu.
Cách phòng ngừa viêm tai giữa hiệu quả cho trẻ
Để hạn chế nguy cơ trẻ mắc viêm tai giữa, cha mẹ có thể áp dụng một số biện pháp sau:
- Duy trì việc cho trẻ bú mẹ tối thiểu 6 tháng đầu đời, vì sữa mẹ cung cấp kháng thể giúp tăng cường miễn dịch chống lại các bệnh nhiễm trùng.
- Với trẻ bú bình, nên bế trẻ ở tư thế nghiêng thay vì để nằm ngang, vì tư thế bú sai có thể làm sữa tràn vào vòi nhĩ, gây viêm.
- Tránh để trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, vì môi trường có khói thuốc làm tăng tần suất và mức độ nặng của các bệnh viêm tai.
- Rửa tay thường xuyên cho cả trẻ và người chăm sóc, giúp ngăn chặn virus và vi khuẩn lây lan – nguyên nhân gây cảm lạnh và dẫn đến viêm tai.
- Tiêm chủng đầy đủ theo lịch, nhất là các vắc xin phòng cúm, phế cầu khuẩn… giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp – yếu tố hàng đầu dẫn đến viêm tai giữa.
Viêm tai giữa ở trẻ tuy phổ biến nhưng có thể điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Cha mẹ cần chú ý các dấu hiệu bất thường và đưa trẻ đi khám kịp thời. Việc chăm sóc đúng cách và phòng ngừa tốt sẽ giúp bảo vệ thính lực và sức khỏe lâu dài cho trẻ.
Xem thêm:
